Davalarda psikolojik inceleme, maddi veya manevi kayba neden olan suçlarda suçlunun cezai ehliyetinin olup olmadığının saptanması için yapılan bir adli inceleme şeklidir. Bildiğiniz gibi, bir kişinin bir suçtan yargılanabilmesi için ilk olarak akli melekelerinin yerinde olup olmadığının saptanması, şayet ruhsal bir sorunu yoksa da, sanığı o suça yönlendiren psikolojik etmenlerin belirlenmesi veya sanığın psikiyatrik açıdan sağlıklı olup olmaması gibi unsurlar son derece etkilidir. Bu unsurlar, suçu işleyen ve sonuç olarak suçu sabit olan kişilerin alacağı cezalar konusunda da etkiye sahiptirler. Yani psikolojik durum veya psikiyatrik rahatsızlıklar, bir kişinin belli bir suçtan dolayı alacağı cezayı azaltma veya tam tersi olarak arttırma etkisine sahiptir. İşte tam da bu noktada, suçlunun psikolojik ve psikiyatrik değerlendirilmesinin yapılması için adli psikolojik inceleme yapılması gereklidir.
Sizler için ilk olarak hukukta son derece önemli bir yere sahip olan cezai ehliyet kavramına değinirken aynı zamanda davalarda psikolojik inceleme hangi durumlarda yapılır gibi önemli soruların da cevabını vermeye çalışacağız.
Bu inceleme, bir kişinin cezai ehliyeti ile ilgili olabilir. Cezai ehliyet, temel bir kurala dayanır; şayet suçu işleyen kişi akli melekelerini kullanmaktan aciz, ruhsal problemlere sahipse işlediği suçun karşılığında belli bir cezaya çarptırılabilir. Buna karşın, cezai ehliyeti olmayan kişiler, işledikleri çeşitli suçlardan dolayı yargılanmazlar veya alacakları cezanın miktarı ve ölçüsü, onların psikolojik – psikiyatrik durumları ile birinci dereceden ilgilidir. Yani sadece akıl sahibi kişiler, yasaların ve yasaların çiğnenmesi sonucu belirlenen suçların muhataplarıdırlar. Adli vakalar için psikolojik ve psikiyatrik inceleme, davalılar için yapılabildiği gibi aynı zamanda davacılar için de yapılabilir. Yani cezai ehliyet ve kanunların çiğnenmesi ile ilgili cezai yaptırım sadece davalıları değil, davacıları da ilgilendiren bir konu olabilir.
Adli psikolojik inceleme, suçu sabitlenmiş kişilerin psikolojik durumunu inceleyen bir daldır. Yani suçu işleyen kişi, çeşitli psikolojik veya psikiyatrik hastalıklardan mustarip ise, kişinin suça karşılık alacağı ceza büyük oranda düşebilir veya tam aksi bir durum da söz konusu olabilir. İşte tam da bu noktada adli mercilerin doğru ve adil bir karar vermesi için, suçlu veya sanıkların psikolojik ve psikiyatrik açıdan değerlendirilmeleri gerekir.
Psikolojik inceleme de tam da bu noktada devreye girer ve özellikle adli psikolog / adli psikiyatri uzmanları tarafından sanık veya suçlu inceleme altına alınır. Psikolojik ve psikiyatrik inceleme günümüzde her türden adli vaka – dava için söz konusu olabilir; trafik kazalarından malpraktis davalarına, adam yaralama veya cinayetten – hakaret davalarına kadar hemen her türden olay ve davada, hukuki psikolojik – psikiyatrik inceleme söz konusu olabilir.
Davalarda Psikolojik İnceleme Nasıl Yapılır?
İçindekiler
Davalarda psikolojik inceleme günümüzde adli psikoloji uzmanları, adli psikologlar ve adli psikiyatri uzmanları tarafından gerçekleştirilen bir çalışmadır. İnceleme ile suça karışmış kişinin ilk olarak akli melekelere sahip olup olmadığı belirlenir. Akli bir sorunu olmayanların cezai ehliyeti yoktur ve bu nedenle herhangi bir hafifletici neden söz konusu değildir. Buna karşın psikolojik baskı, işkence ve telkine maruz kalanlar ve akıl hastalığına sahip kişiler adli psikolog ve psikiyatrlar tarafından incelenirler. Böylece cezai ehliyetlerinin olup olmadığına ek olarak, işlenen suç için hafifletici bir nedenin olup olmadığı da açıklığa kavuşmuş olur.
Adli psikolojik inceleme, sanık veya suçlu ile birebir mülakat şekilde yapılabilir. İlk olarak; inceleme, psikoloji ve psikiyatri konusunda uzman olan doktor ve danışmanlar ile yapılır. Ancak, psikolog ve psikiyatri doktorlarının kendi uzmanlıkları dışında ayrıca adli psikoloji konularında eğitim almaları gerekli olabilir. Adli psikoloji uzmanları, incelemelerini ve bu inceleme sonucundaki raporlarını; psikolojik – psikiyatrik durumu belirlenmek istenen kişi ile birebir mülakat, tıbbi muayene, uzaktan görüşme – mülakat, davalı veya davacı ile ilgili psikolojik veya psikiyatrik hastane veya doktor raporlarının incelemek suretiyle gerçekleştirilebilirler.
Davalarda psikolojik inceleme, yukarıda da belirttiğimiz gibi davalı veya davacı için gerçekleştirilebilir. Ancak inceleme, analiz ve raporlamanın gerçekleştirilmesi için davalı veya davacının psikolojik geçmişi, kullandığı ilaçlar, sağlık sorunları, daha önce psikolojik / psikiyatrik hastalık ve şikâyetlerinin incelenmesi de gerekli olabilir. Yani davalı veya davacının psikolojik geçmişi de psikolojik incelemenin önemli konularından birisi olarak görülebilir. Çoğu zaman, geçmişe yönelik bu çalışmayı mülakat ve hasta ile görüşme izlemektedir. Çünkü hastanın psikolojik ve psikiyatrik geçmişi olduğu kadar, içinde bulunduğumuz zaman içindeki durum ve hali de son derece önemlidir. Aynı şekilde adli psikolojik inceleme için davalı veya davacı tarafın kullandığı psikolojik – psikiyatrik ilaçlar da son derece önemlidir.
Davalarda Psikolojik İnceleme Kim Tarafından Yapılır?
Davalarda psikolojik inceleme, konusunda uzman olan psikolog / psikiyatrlar tarafından gerçekleştirilir. Ancak tıpkı farklı türden adli soruşturmalarda olduğu gibi, uzman psikiyatr ve psikologların kendi uzmanlıklarına ek olarak aynı zamanda adli psikolojik inceleme ve analiz konusunda da bilgi sahibi olmaları gerekli olabilir. Yani aralarında adli muhasebe, adli bilişim, adli balistik gibi konuların da bulunduğu pek çok soruşturma, inceleme ve analiz tekniklerinde olduğu gibi özel bazı uzmanlıklar gerekli olabilir.
Psikologlar, psikiyatrlar insan ruhu ve ruhsal hastalıklar ile ilgili bilgi birikimi ve deneyimlerine ek olarak adli psikoloji konusunda da bilgi ve deneyim sahibi olmaları gerekli olabilir. Adli psikolojik inceleme, davalarda psikolojik inceleme ve analiz eğitimi almış uzman psikologlar ve psikiyatrlar tarafından gerçekleştirilir.
Psikiyatrik İnceleme Nedir?
Psikiyatrik inceleme, bir adli vakada davalı ve davacı tarafın psikiyatrik durumunu inceleme ve analiz etme eylemine verilen isimdir. Psikiyatrik inceleme işlemi alanında uzman olan uzman psikiyatrlar tarafından yapılır. Bununla beraber, adli vaka ve davalarda psikiyatrik inceleme ancak çok ciddi ruhsal problemleri olduğu şüphesi ile davalı ve davacı üzerinde gerçekleştirilebilir.
Psikiyatrik inceleme, söz konusu davalı veya davacının daha önce kullandığı psikiyatrik tedavileri, ilaçları ve kişinin psikiyatrik geçmişine ek olarak mevcut durumunu da inceler. Pek çok açıdan psikiyatrik inceleme, psikolojik inceleme ve analizden çok daha kapsamlı ve detaylı olabilir. Günümüzde de psikiyatri, tıbbın bir dalı olarak görülmekle beraber, psikoloji daha çok yönlendirme, tutum, davranışların kökenine biyolojik değil, sosyal ve davranış bilimi açısından bakar. Yani psikiyatrik incelemenin davalı veya davacı ile ilgili ciddi ruhsal sorunlar söz konusu olduğunda devreye girdiğini söyleyebiliriz.
Psikiyatrik İnceleme Kim Tarafından Nasıl, Ne Zaman ve Ne Şekilde Yapılır?
Psikiyatrik inceleme, adli psikiyatri uzmanları tarafından yapılır. İnceleme ve analizin yapılabilmesi için davalı veya davacı tarafın, kendileri veya karşı taraf ile ilgili talepte bulunmaları gerekebilir. Talep, adli mercilerin onayı sonrasında gerçekleştirilebilir ve yüz yüze mülakat, uzaktan mülakat, davalı ve davacının psikolojik ve psikiyatrik geçmişlerinin ve talepte bulunulan andaki durumunu incelemek şeklinde gerçekleşebilir.
Psikolojik İnceleme Nedir?
Psikolojik inceleme, davalı veya davacı tarafın tutum, davranış ve eğilimlerinde meydana gelen tutarsızlık veya değişimlere bağlı olarak gerçekleştirilen bir inceleme ve analiz yöntemi olarak tanımlanabilir. Adli psikiyatriden farklı olarak bu inceleme dalı daha çok davalı veya davacı tarafın davranış ve tutumları ile ilgilenir. Psikiyatri, ruhsal problemlerin daha çok biyolojik veya beyin kimyası ile ilgili olduğunu ele alır ve hastalarına bu şekilde yaklaşır. Buna karşın psikoloji ve özellikle de adli psikoloji için önemli olan konu daha çok davalı veya davacı tarafın davranışları ve bu davranışların temelinde yatan nedenlerdir.
Adli psikolojik inceleme veya diğer bir adı ile psikolojik inceleme, bir suç işlediği düşünülen zanlının veya da suçu sabit bir suçlunun davranışlarının ardındaki temel neden ve olguları incelemeyi hedefler. Sindirme, psikolojik şiddet, telkin, psikolojik işkence, hakaret gibi adli vakalara konu olan çeşitli olumsuz eylemler, adli psikolojik incelemenin önemli konu başlıkları altında yer alır. Peki, bir zanlı veya suçlunun psikolojik / psikiyatrik incelemeye uygun olduğu nasıl ve ne şekilde belirlenir? Hangi durumlarda psikolojik, hangi durumlarda adli psikiyatrik incelemeye ihtiyaç duyulur?
Adli psikolojik inceleme, tıpkı günlük hayatta psikoloji ve psikiyatri arasındaki farklarda olduğu gibi farklı durumlarda uygulanır. Davalı veya davacıda, biyolojik temeli olmayan ve ciddi manevi – maddi kayıplara neden olmayan çeşitli durumlarda psikolojik inceleme söz konusuyken, daha ciddi vakalarda psikiyatrik inceleme söz konusu olabilir. Adli psikolojik inceleme de tıpkı psikoloji gibi davalı veya davacı tarafın davranışlarını ve davranışlarının kökenini ciddi bir şekilde ele alır ve inceler.
Adli Psikoloji Ne Yapar?
Adli psikoloji, kapsamı son derece geniş bir konudur. Kimi zaman bu inceleme dalı hakim ve savcıların karar almaktaki psikolojik motivasyonlarını da inceleyerek masaya yatırabilir. Aynı şekilde, adli psikoloji ayrıca mağdur ve suçlu psikolojisi konusunda da gerekli bilgi birikimi ve deneyime sahiptir. Suçlusu belli olmayan bir davada, suçlunun belirlenmesi için onun psikolojik profilinin ortaya çıkarılması, psikolojisinin tam anlamı ile anlaşılması gerekli olabilir. Bu tip dava ve durumlarda da adli psikoloji devreye girerek suçlunun psikolojik durumunu masaya yatırır.
Adli psikoloji aynı zamanda, bir adli vakada davalı ve davacı tarafın psikolojik geçmişi ve bugünü konusunda da inceleme ve analiz yapabilir. Ancak çok ciddi ruhsal hastalıklarda; yani ilaç kullanılmasını gerekli kılan ciddi ruhsal rahatsızlıklarda adli psikiyatri devreye girebilir. Adli psikoloji daha çok davalı veya davacı tarafın davranışsal sorunları üzerine eğilir ve bu konu ile ilgilenir. Yine adli psikoloji; suçlu psikolojisi, mağdur psikolojisi gibi davalı veya davacı tarafın daha çok davranışsal sorunları ile ilgilenir.
Adli psikoloji aynı zamanda çocuk yaşta kanunları çiğneyerek suç işleyen çocuk ve gençleri, görgü tanıklarının ifadelerini ve içlerinde bulundukları psikolojik süreç ve sorunları, yanılma paylarını da derinden inceleyebilir.
Adli Psikolojik ve Psikiyatrik İnceleme Nerelerde Yapılır?
Adli psikolojik ve psikiyatrik inceleme, bir adli süreçteki her unsurun ruhsal durumunu incelemek ve analiz etmekle görevlidir. Hakimlerden suçluluğu kanıtlanmamış zanlılara, davacı taraftan davaya konu olan davalı ve suçluya, görgü tanıklarına kadar tüm kişiler adli psikolojik incelemenin konusu ve inceleme alanına girebilirler. Bununla beraber, adli psikiyatrik inceleme ve analizin kapsamının biraz daha dar olduğu söylenebilir. Psikiyatrik inceleme ancak davalı, davacı veya adli mercilerin izni ve müsaadesi ile davalı, davacı veya görgü tanıklarına uygulanabilir. Ancak psikiyatrik inceleme, söz gelimi bir davadaki hakimin veya savcının ruhsal problemleri ile ilgilenmez. Adli psikiyatrinin alanının daha çok psikiyatrik müdahale / tedavi / ilaçla tedavi gerektiren konu ve olaylarla ilgili olduğu söylenebilir.
