Adli Psikoloji Nedir? Ne İşe Yarar?

Adli psikoloji, psikoloji ile ilgili bilgi birikimin hukuki davalara veya hukukla ilgili temel konulara eğildiği adli bilirkişilik dallarından birisidir ve yapısı gereği disiplinler arası / multi – disipliner bir alan olarak karşımıza çıkar. Psikolojinin ve bu konu ile ilgili bilgi birikiminin ciddi oranda arttığı özellikle 1800’li yıllarda adli psikoloji, sadece ve sadece suçluların güvenilirliği konusu ile ilgilenirken günümüzde hem adli vakalarda hem araştırmacı olarak çalışmakta hem de tedavi / klinik sürecini yönlendirme gibi görevler alabilmektedir.

Adli psikoloji nedir? Ne işe yarar? Adli psikoloji alanı nedir? ve adli psikoloji uzmanı hangi amaçla ve ne şekilde çalışır? Günümüzde adli psikoloji, çeşitli adli vakaların aydınlatılmasında uzmanlığına sıkça başvurulan başlıca alanlar arasında gelmektedir ve psikoloji başta olmak üzere, psikiyatri biliminden de faydalanarak adli vakaların aydınlatılmasında etkili uzmanlık alanlarının başında gelir. Tüm bunlara ek olarak adli psikoloji 2001 Yılında, Amerikan Psikoloji Derneği (APA) tarafından, adli vakaların aydınlatılmasına yardımcı bir alan olarak resmi olarak kabul edilmiş, daha sonra Almanya başta olmak üzere çeşitli Avrupa Ülkeleri ve Türkiye’de de ciddi bir araştırma dalı olarak kabul görmüştür.

Adli psikoloji, iki farklı ana sınıfta çalışır. Bunlardan ilki, hukuki veya adli bir vaka ile ilgili hemen her türden unsur üzerine yoğunlaşmak ve bir tür “klinisyen” olarak çalışmaktır. Bu noktada adli psikoloji uzmanları, bir adli vaka ile ilgili her türden konu ile ilgili olarak “insan unsurunu” temel alır ve tedavi edici / klinisyen kimliği ile görev yapar. Bu bağlamda adli psikolojinin incelediği önemli konuları şu şekilde sıralamak mümkündür;

• Suçlu ve Suçlu Psikolojisi,
• Mağdur / Kurban ve Çocuk Suçluların Psikolojik Durumları,
• Mağdur ve Tanık Psikolojisi,
• Adli Süreçlerde Karar Alanların Psikolojisi,
• Uyuşturucu Suçları ve Bu Tip Suçlarda Suçlu ve Kurbanın Psikolojisi,
• Gerçekleşmesi Olası Suçların Engellenmesi,
• Mevcut Yasaların İnsanlar ve İnsan Psikolojisi Üzerindeki Etkileri,
• Polis Psikolojisi,
• Hüküm Giymiş, Ceza Almış Kişilerin Psikolojik Durumları,
• Şartlı Tahliye ve Şartlı Tahliye Sonrası Serbest Kalan İnsanların Psikolojisi,

Konuları olabilir. Bununla beraber, adli psikoloji uzmanları aynı zamanda psikolojik profil çıkarmak veya suçlunun belirlenmesi gibi konularda da uzman olduklarından özellikle faili meçhul olan suçlarda, suçlu psikolojisine yönelik olarak da hareket ederek gerçek suçlunun belirlenmesi noktasında da adli makamlara yardımcı olabilirler.

Adli psikoloji, sadece çeşitli suçlara karışmış olan suçluların, mağdur ve karar alıcıların psikolojisi ile ilgilenmezler. Adli psikoloji çoğu zaman, toplumda çeşitli suçların yayılmasını önlemek adına çeşitli koruyucu önlemlerin alınması için de çalışabilirler ve bu çalışma alanları “kadına şiddet” veya “boşanma” ile ilgili çeşitli adli vakalarla ilgili olabilir.

Bugün, adli psikolojinin en gelişmiş olduğu ülkelerin başında ABD gelmektedir ve ABD, adli psikoloji konusunda en gelişmiş ülkelerden birisi olmasının yanında aynı zamanda en fazla türden adli psikoloji uzmanlarının da çalıştığı ülkeler arasında gelmektedir. Sözgelimi, ülkemizde çocuk suçlular / çocuk suçlu psikolojisi ile ilgili sadece adli psikoloji uzmanları çalışırlar. Ancak ABD’de, uyuşturucu suçları konusunda uzman veya farklı uzmanlık dallarına yoğunlaşmış adli psikoloji uzmanları ve türevlerinden söz edilebilir.

Adli Psikoloji Bilimi

Adli Psikoloji Ne Demek?

Adli psikoloji, suçlardaki insan unsuruna ve insanların psikolojik durumlarına odaklanır. Bu kişiler, hukuk sistemlerindeki karar alıcılar, mağdurlar, suçluların kendisi ve çocuk suçlular gibi farklı türden kriminal kişiler olabildiği gibi, hüküm giymiş veya şartlı tahliye sonucu serbest bırakılmış olan kişiler de olabilirler. Tüm bunlara ek olarak aynı zamanda toplumun kendisi de –gerek olası suçların engellenmesi gerekse diğer nedenlerden- olabilmektedir. Güvenlik güçleri çalışanları; komiserler, polisler, güvenlik şefleri veya polis şefleri de yine adli psikolojinin ilgi alanları arasında bulunur.

Adli psikoloji alanına giren bir diğer konular da “suçlu psikolojisi” adı altında sınıflanabilir. Burada kimliği henüz belirlenmemiş olan suçlularla ilgili profillerin çıkarılması ve mahkeme / hakimin suçlu psikolojisi hakkında uyarılması, uzman tanıklığı başlığı altında sınıflandırılabilir.

Temel olarak adli psikoloji uzmanları, çalışma alanı “insan” ve insanın psikolojisi olan hukuk işlemlerinin hızlı ve etkin çalışması için araştırma faaliyetinde bulunabilir veya bir davada mağdur veya suçlunun psikolojisi ile ilgili olarak spesifik bir çalışma sürdürebilir. Suçlu, mağdur ve diğer adalet sistemi personelleri ile ilgili adli psikoloji işlemleri “klinik psikoloji” kapsamı altında değerlendirilir ve klinik psikologlar, adli psikoloji alanının “klinik” kısmı ile ilgili aşağıda sıraladığımız işlemleri yaparlar;

• Ceza Sorumluluğuna İle İlgili Psikolojik Değerlendirmeler Yapmak

• Uzman Tanıklığı Yapmak ve Adli Vakaların içinde Bulunmak

• Suçlu Bulunan veya adli Sisteme Girmiş Kişilerle İlgili Suç Riski Değerlendirmeleri Yapmak,
• Çocuk ve Ergen Psikolojisi / Çocuk ve Ergen Suçlu Psikolojisi Üzerine Çalışmak,
• Boşanma ve velayet davaları sürecinde görüşme ve değerlendirmeleri gerçekleştirmek
• Farklı Türden Davalarda ve Miras Davalarında Akıl Sağlığı / Akli Ehliyet / Cezai Ehliyet İle İlgili Değerlendirmeleri Yapmak.
• Adalet veya Güvenlik Gücü Olarak Çalışacak Personelin Seçiminde Faal Olarak Çalışmak,
• Genç Suçlular, Çocuk ve Ergen Yaştaki Suçlular İçin Tedavi Yöntemlerini Araştırmak ve Geliştirmek,

Olarak sınırlandırılabilir. Bu süreçte adli psikoloji uzmanları, adli sistemin içerisinde faal ve etkili bir rol oynarlar. Ancak yukarıda sıraladığımız işler, adli psikoloji uzmanları tarafından gerçekleştirilen işlemlerin sadece bir kısmıdır. Bununla beraber, adli psikoloji uzmanları, adalet sistemindeki insan unsurlarına ilişkin olarak pek çok farklı iş yapabilirler.

Araştırma, klinik psikologlar için bir diğer çalışma alanıdır. Araştırmacı olarak klinik psikologlar, aşağıdaki alanlarda faaliyet gösterir ve de çalışırlar;

• Farklı Türden Suçlarda, Risk Değerlendirme Stratejilerinin ve Etki Derecelerinin İncelenmesi,
• Hakim ve Savcıların Psikolojik Durumlarının İncelenmesi,
• Tanık İfadelerinin Güvenilirliğini Arttırmak İçin Farklı Sorgu Yöntem ve Metotlarının Geliştirilmesi,
• Suçlu ve Mağdur Psikolojisi ile İlgili Önemli Çalışmalar,
• Polis ve Güvenlik Güçlerinin Stres Seviyeleri ve Psikolojik Durumları ile İlgili Araştırmalar.

Adli psikoloji uzmanları temelde iki alanda çalışır ve bunlar klinik ve araştırma alanı olarak iki ana grupta sınıflandırılabilir. Yukarıda kriminal ve araştırma dalları ile ilgili iki farklı çalışma dalının konu başlıklarından kısaca söz etmeye çalıştık.

Adli psikoloji Ne İş yapar?

Adli psikoloji, bir adli vakadaki insan unsuru ve insan psikolojisi – insan davranışları üzerine yoğunlaşır ve çalışmalarını iki ana dalda ancak bu iki alanda gerçekleştirir. Adli psikoloji uzmanları, adalet sistemlerinde araştırmacı veya klinik psikolog olarak görev alırlar ve bu iki ana çalışma alanının araştırma süreci örneğin toplumdaki çocukların suçtan uzak tutulması veya polislerin stres seviyeleri ile ilgili olabilir.

Ancak adli psikoloji sadece bu alanda çalışmazlar; uzmanlar aynı zamanda bir şekilde suça karışmış veya da suçta çeşitli rollerle yer alan kişilerin psikolojileri ile de yakından ilgilenir. Bu, adam yaralama suçunu işlemiş olan bir kişinin cezai ehliyetinin olup olmadığının anlaşılması veya tanık ifadelerinin doğru olup / olmadığı ya da itirafların doğruluğu ile ilgili olabilir.

Adli psikoloji uzmanları, adalet sisteminde iki ana – önemli rolde görev yaparlar ve yukarıda bunların araştırma ve klinik psikoloji olduğundan söz ettik. Görev tanımları ve görev tanımları ile ilgili konu başlıkları, adli psikoloji ve adli psikologlarla ilgili bizlere çok şeyler söyler. Bir adli psikoloji uzmanı veya adli psikolog, sadece adli vakalarda suçlu veya mağdur psikolojisi ile ilgili değil aynı zamanda adli süreçlerin çok daha rahat ve iyi bir şekilde yürütülebilmesi için de çeşitli araştırmalar yapabilirler.

Adli Psikoloji Sertifikası Ne İşe Yarar?

Adli psikoloji sertifikası, adli psikoloji çalışmalarının yapılmasını mümkün kılar. Psikologlar ve psikolojinin farklı alanlarında uzmanlaşmış olan kişiler, adli psikoloji uzmanı olmak için sertifika programlarına karılırlar ve böylece, psikoloji ve adalet kavramlarının birleştiği noktalarda (araştırma ve kriminal psikoloji / klinik psikoloji) ile ilgili olarak çalışmalarını sürdürmeye başlarlar.

Adli psikoloji sertifikası, bir psikolog veya psikoloji uzmanına adli vakalarda nasıl hareket etmesi ve akredite edilmesi konusunda yardımcı olur ve adli psikoloji sertifikası, eğitim programlarına katılan kişilerin adli vakalara katılımını mümkün kılar. Temel olarak sertifika programı, adalet sistemi için “bilirkişi” veya “araştırma” görevlerini yerine getirecek uzmanların bilgi eksikliklerini gidermeye yöneliktir. Adli psikoloji sertifikası, uzman adaylarının kurs eğitiminden sonra araştırma / klinik ve suçlu psikolojisi dallarında çalışmalarını sağlar.

Adli psikoloji sertifikası için ilk yapılması gereken şey psikologların, adli psikoloji konusunda eğitim programlarına katılmasıdır. Daha sonra, uzman adayları sınavlara katılarak yeterli puanı alırlar ve adli psikoloji alanında çalışmaya hak kazanırlar. Sınavlar için eğitim şarttır ve sınavda adayların yeterli puan almaları beklenir.

Adli Psikoloji Uzmanları Nerede Çalışır?

Adli psikoloji uzmanları adalet sisteminde bilirkişi veya araştırmacı sıfatları ile çalışabilirler. Bununla beraber, devletin farklı kurumlarında, örneğin çocuk esirgeme kurumlarında veya çocuk ıslah evlerinde çalışabilirler. Tüm bunlara ek olarak adli psikoloji uzmanları dilerlerse çeşitli sivil toplum kuruluşlarında ve hukuk firmalarında da çalışabilirler. Adli psikoloji uzmanlığı alanının diğer adli bilim dallarından önemli bir farkı da bu alanda çalışmak isteyen kişilerin psikoloji veya tıp alanının psikiyatri bölümlerinden mezun olmaları zorunluluğudur. Bir psikoloji bölümü mezunu veya psikiyatrist, adli psikoloji uzmanı olmak isterse o zaman adli psikoloji eğitimi programlarına katılabilir ve kariyerini bu alanda yönlendirmek isteyebilir. Yine de adli psikoloji uzmanlığı eğitimi, dileyen herkese verilebilir.

Kriminal Psikoloji Ne Yapar?

Kriminal psikoloji temel olarak adli psikolojinin, adli psikoloji uzmanlığı alanının bir parçasıdır ancak buna karşılık çalışma alanı sadece adalet sistemindeki “suçlular”dır. Suçlu ifadeleri, suçlunun içinde bulunduğu psikoloji, davranışları, davranışlarının altında yatan sebepler, suç teşkil eden davranışların kökenleri ve genel olarak suçlular ve gerçekleştirdikleri davranışlar, kriminal psikoloji çalışma alanı içerisinde değerlendirilirler.

Kriminal psikoloji, suçlu ifadelerinin doğruluğu ile ilgili olarak çalışabilir; bununla beraber bu alan, suç işleyen bir kişinin cezai ehliyetinin olup olmadığı ile ilgili araştırma ve incelemeyi yapabilir. Kriminal psikoloji aynı zamanda suçlusu belli olmayan kritik davalarda da suçlunun belirlenmesinde yardımcı olabilirler. Kritik davalarda kriminal psikoloji tanık ifadelerini, ifadelerin doğruluklarını ve bunun gibi pek çok konuyu da masaya yatırarak inceleyebilir.

Psikoloji, insan davranışlarının altında yatan sebepleri araştırır. Kriminal psikoloji ise, adından da rahatlıkla anlaşılabileceği gibi adli psikoloji alanının araştırma dallarından farklı olarak, sadece suçlunun psikolojisine odaklanır. Yukarıda, adli psikoloji uzmanı olarak çalışan kişilerin araştırma ve tedavi ile ilgili çalıştığından söz etmiştik. Buna karşılık, kriminal psikoloji sadece suçlu ve suçlunun davranışı üzerine yoğunlaşır ve bu alanda hareket eder. Adli psikologlar, örneğin polislerin stres altında nasıl hareket etmeleriyle gerekli araştırmaları yaparlar. Buna karşılık, kriminal psikologlar ise, suçlu psikolojisini hedef alırlar ve çalışmalarını bu alanda sürdürürler. Kriminal psikoloji, aşağıda sıraladığımız konu başlıklarında çalışırlar;

• Suçlu İfadeleri ve Suçlu İfadelerinin Doğruluğu,
• Sorgu Tekniklerinin Geliştirilmesi,
• Bir Adli Vakada Suçlunun Neden Suçu İşlediğine Dair Unsurların Derinlemesine Araştırılması,
• Suçlunun Psikolojik Durumu / Psikolojik Kondisyonu / Psikolojik Sorunları (Varsa) Değerlendirme Yapmak,
• Suçluyu, Suç İçeren Davranışa İten Nedenler veya Hafifletici Psikolojik Nedenler,
• Çocuk Suçlular, Adam Yaralama veya Öldürme Suçlarına Karışanlarla İlgili Davalar,
• Faili Meçhul Olaylarda Gerçek Suçlunun veya Suçlunun Psikolojik Profilinin Çıkarılması,

Gibi pek çok konuda kriminal psikoloji çalışır ve “araştırma” genellikle kriminal psikoloji alanında ikinci planda değerlendiren bir sınıf olarak karşımıza çıkar.

Adli Psikoloji Uzmanlığı Nedir?

Adli psikoloji uzmanlığı, genellikle adalet sistemi ve psikolojinin birleştiği alanlarda belli konu başlıkları ile ilgili çalışmaları yürüten kişilerin sahip olduğu bilgi ve becerilere verilen isimdir. Tüm bunlara ek olarak adli psikoloji uzmanları yukarıda da belirttiğimiz gibi araştırma, klinik faaliyetler ve kriminal psikoloji alanlarında çalışır ve gereken zamanlarda, kendilerinden beklenen görevleri yerine getirirler.

Adli psikoloji alanı, özellikle insan davranışlarının kökenini araştıran psikoloji ile hukuk sisteminin kesişme alanındadır ve bu iki alanla ilgili gereken çalışmaları yerine getirir. Temel olarak bu kesişme alanı temel olarak suçlu psikolojisi, mağdur psikolojisi, polis ve güvenlik güçlerinin psikolojisi gibi temel konuları hedefler ancak kimi adli psikologlar veya adli psikoloji uzmanları aynı zamanda kriminal psikolojisi olarak da bilinen suçlu psikolojisi ile ilgili konularla da ciddi oranda ilgilenirler. Ayrıca adli psikolojik ve psikiyatrik incelemelere de bakmaktadır.

Adli psikoloji uzmanlığı temel olarak bir tür köprüdür. Bu köprü, adalet sisteminde çalışan kişilerin psikoloji ve insan davranışları ile ilgili bilgi birikimi eksikliklerini tamamlamak ile ilgilidir. Adli psikoloji uzmanları, işlerinin gereği olarak eğitim programı, sınav ve sertifikadan sonra belli alanlarda araştırma ve klinik konu başlıklarında çalışmaya başlarlar ve bu alanda çeşitli çalışmaların yerine getirilmesinden yükümlüdürler.

Adli Psikoloji Hangi Alan?

Adli psikoloji temel olarak multi – dicipliner olarak da bilinen çok disiplinli bir uzmanlık alanını ifade etmek için kullanılır. Psikolojiden ve adalet – suç ile ilgili konulardan beslenen bu alanın daha çok psikoloji alanı ile ilgili olduğunu söylemek yanlış olmaz. Yani konu adalet, suç ve suçlular, adalet sisteminde çalışan güvenlik güçleri, karar alıcılar, hakimler de olsalar temel olarak konu insan davranışları ve insan davranışlarının altında yatan nedenlerdir.

Bu nedenle adli psikoloji alanının temel olarak psikolojinin bir alanı olduğunu söylemek yanlış olmaz. İlk olarak tarihi süreç içerisinde her ne kadar sadece suçlu ifadelerinin doğruluğu ile ilgili bir çalışma sürdürülmüş olsa da, ilerleyen yıllarda adli psikoloji alanı genişlemiş ve bunun sonucunda, adalet sisteminde yer alan her türden kişinin / rolün psikolojik durumu üzerine çalışmaya başlamıştır.

Adli psikoloji, psikoloji alanıdır ancak tanımı ve sınırları gereği sadece adalet sistemine bir şekilde dahil olmuş olan kişilerin davranışları ve davranışlarının altında yatan nedenler üzerine yoğunlaşır. Günümüzde, adli psikologlardan farklı olarak psikologlar adalet sisteminin parçası olsun olmasınlar genel olarak insan davranışları ve altında yatan nedenler üzerine yoğunlaşmışlardır; bununla beraber adli psikolojide bakış açısı kişilerin adalet sistemi içindeki rolüne göre değişkenlik gösterir. Örneğin kriminal psikoloji olarak da bilinen suçlu psikolojisi sadece ve sadece suçlular ile ilgilenir ve onlarla ilgili çalışmaları yerine getirir.

Yazımızı beğendiyseniz İmza İnceleme Hangi Durumlarda Yapılır? yazımıza da göz atabilirsiniz.